Het lichaam als leraar (p. I)
Hoofdstuk 1: Leren met geluid, stilte en het intuïtieve lichaam (sept. 2022)
Het lichaam als leraar is een serie van kunst- en educatieprogramma’s waarbij we de focus leggen op het lichaam en wat we kunnen leren, zowel over onszelf als onze omgeving, door te luisteren, voelen en bewegen. In het eerste hoofdstuk van Het lichaam als leraar leggen we een focus op het intuïtieve lichaam, geluid en stilte. Dit hoofdstuk is vormgegeven in samenwerking met de Kentalis Signis, een school voor jongeren met een communicatief meervoudige beperking (cmb), Kleintje Kunst en de kunstenaars Cathalijne Smulders, Alexandra Loembé, Raoni Saleh en Teresa Costa.
De jongeren die naar Kentalis Signis gaan, hebben verschillende bijzondere vermogens. Sommige leerlingen zijn doof of slechthorend, andere kunnen tactiele prikkels minder goed verwerken of uiten zich fysiek of verbaal anders. Daarnaast hebben leerlingen ook vaak een omgekeerde relatie met stilte: omdat het altijd stil is, heeft verstilling voor hen een andere betekenis dan voor personen die dominante vormen van communicatie hebben geïnternaliseerd. Met dit programma onderzoeken we andere manieren van communiceren via artistieke processen waarbij we alle zintuigen gebruiken, en vertrouwen op het intuïtief lichaam. Wat kunnen we van elkaar leren?
Tijdens de verschillende sessies in de school gaan we stilte materialiseren, en het voelbaar, zichtbaar en tastbaar maken. We maken ruimte voor het spelen met verstilling in de interacties tussen de leerlingen onderling, door hen contact te laten maken met hun gevoelens, intenties en grenzen. Als we nadenken hoe stilte naast akoestisch, ook tactiel en fysiek kan worden ervaren, kunnen leerlingen nog diepere leerervaringen voor zichzelf creëren.
Samen met de leerkrachten gaan we op zoek naar nieuwe vormen waarbij we experimenteren met stilte, geluid en zintuiglijke interacties op school en tijdens leerprocessen. Door zintuiglijke ervaringen op te wekken met materialen, proberen we uit te vinden wat de motivatie en het lerend vermogen van de leerlingen is, wie ze zijn en hoe ze zich uiten – zodat de leerlingen op hun eigen manier betekenisvolle ervaringen kunnen creëren. Om te begrijpen wat niet eenduidig is, heb je tijd nodig; tijd om te proberen, te naderen, te voelen.
Hoofdstuk 2: Het lichaam als leraar met Nina Glockner (januari - mei 2023)
Voor het tweede hoofdstuk van Het lichaam als leraar werkte de Appel samen met de Kentalis Signis-school voor kinderen (3 – 12 jarige) met een taalontwikkelingsstoornis (TOS). Een taalontwikkelingsstoornis (TOS) is een neurocognitieve ontwikkelingsstoornis. Dit betekent dat de taal in de hersenen minder goed wordt verwerkt. Een kind met TOS heeft bijvoorbeeld grote moeite met praten of het begrijpen van taal. De taal- en spraakontwikkeling verloopt hierdoor anders dan bij leeftijdsgenoten.
De theaterdocent van Kentalis Signis, Judith de Klerk, gaf aan dat artistieke processen een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van hun leerlingen. Het samenwerken met kunstenaars en de Appel biedt ruimte om via het creëren van speelomgevingen andere manieren van communiceren en visueel denken te verkennen. Zo kunnen de leerlingen zelf tot betekenisvolle ervaringen komen, waarin ze van elkaar leren. Door samen te spelen worden fantasie en samenwerking gestimuleerd. Leerlingen worden aangezet om zich andere werelden te verbeelden, waardoor ze bepaalde vaste categorieën en hiërarchieën kunnen loslaten, die vaak bepalen hoe we moeten communiceren. Vanuit het spel kunnen vriendschappen worden opgebouwd, en kan worden geëxperimenteerd met verschillende manieren om te communiceren en samen te leven.
De school zocht samen met David Smeulders, curator Educatie van de Appel, naar een kunstenaar. Zij gingen de samenwerking aan met kunstenaar Nina Glockner, wiens kunstpraktijk nauw aansluit bij de leefwereld van de kinderen en de uitdagingen voor de school. Glockner is geïnteresseerd in de (machts)verhoudingen tussen lichaam en taal, tussen leerling en leerkracht, tussen objecten en acties. Met haar kunstpraktijk wil Glockner een sociale speelomgeving creëren die bestaat uit het vormgeven van de dialogen tussen mensen, objecten en acties.
Tijdens de maanden maart, april en mei 2023 maakte Nina kennis met de school en spelenderwijs onderzochten de kinderen de verhoudingen tussen verschillende geometrische vormen, en hun eigen lichaam en omgeving. Door de vormen samen te brengen, maakten de leerlingen een zelfportret en nieuwe groepscomposities. Hierna gingen de leerlingen de vormen levensgroot uittekenen op papier. Door het vergroten en uitsnijden van de geometrische vormen, konden de leerlingen een nieuwe relatie opbouwen met (de maat en kleuren) van de geometrische vormen.
Deze relatie vertaalden ze in bewegingen en woorden. De objecten, kleuren, woorden en bewegingen werden op een speelse manier aan elkaar gekoppeld in een eigen gecreëerd spel. De collectie van objecten die uit deze sessies voortkwamen, werden tentoongesteld in de school. Overal waren nieuwe vormen, kleuren en maten te zien, wat een bijzonder groepsportret van de hele school maakte. Alles kwam samen in een dag vol presentaties waarbij we de leerlingen hun eigen, unieke manieren van communiceren lieten zien via beeld, performance, dans en geluid.